Aan het begin van de financiële crisis verklaarden politici en “captains of industry” unisono dat er geen gevaar zou dreigen voor de “reële economie”; die was namelijk robuust en kerngezond, resistent tegen de grote crash. Sinds het najaar van 2008 toont ze zich dan toch: de crisis van de economische sector die zich met productie en handel van goederen en dienstverleningen bezig houdt. En dezelfde politici en “captains of industry” verkondigen nu dat het daarbij om de “grootste crisis sinds de Grote Depressie uit de twintigste eeuw” gaat, veel erger dan de diverse “recessies” van de naoorlogse economie.
Het is dus weer zover. In plaats van te groeien, krimpt de economie. Nou en? Moeten eigenlijk steeds meer dingen en diensten geproduceerd en verkocht worden? Een naïeve vraagstelling, lijkt het, die door de economische berichtgeving eenduidig wordt beantwoord: alle grootbanken, verzekerings- en autoconcerns, communicatieondernemingen en chipfabrikanten… ontslaan momenteel aanzienlijke aantallen mensen per bedrijf. Deze werknemers mogen jaar in, jaar uit hun noodzakelijke inkomens uitsluitend verdienen als hun werk de zaken laat groeien, dus voor hun werkgevers groeiend eigendom produceert. Blijkbaar verdienen zij hun levensonderhoud door de ondernemers steeds rijker te maken, terwijl zijzelf permanent arm blijven en aangewezen zijn op werkgelegenheid en loon. Zij worden voor hun dienst aan de accumulatie van het kapitaal betaald – wie dat niet teweegbrengt, kan naar zijn inkomen fluiten. Daarom is het in dit soort economie al een ramp wanneer alles verdergaat als voorheen: dat er net zoveel gewerkt wordt, dezelfde hoeveelheid levensmiddelen, woningen, auto’s en computers geproduceerd en geconsumeerd worden als in de periode daarvoor – de mensen dus niet armer en niet rijker zouden zijn – dat is onverenigbaar met een economie waarin niet voor de behoefte geproduceerd wordt, maar voor de verrijking van degenen die kapitaal bezitten. Als “het” alleen maar verdergaat als voorheen gaat het economische leven achteruit – en al helemaal wanneer “het bedrijfsleven” krimpt (volgens de laatste voorspelling met circa 5 procent).
En als het al zo is dat alle economische subjecten óf belang hebben bij de economische groei, óf ervan afhankelijk zijn als van het dagelijkse brood, als iedereen groei wil en zich daarvoor inzet – waarom blijft die dan uit? Wat is dat voor een economisch systeem waarin de spelers het tegendeel bereiken van wat zij proberen te bereiken? De ondernemers die de groei organiseren, doen namelijk niets verkeerd: zij eisen van hun werknemers steeds meer prestaties, laten steeds meer waren vervaardigen en bedienen de markt. Maar opeens “vallen forse klappen”, ze kunnen hun warenaanbod niet meer winstgevend verkopen of raken het helemaal niet meer kwijt. De maatschappelijke koopkracht blijkt ontoereikend om alle waren te verzilveren. De oorzaak is geen geheim: niemand anders dan de ondernemers zelf stellen een limiet aan de verkoop omdat zij voor hun winst laten produceren. Bij de productie van het reusachtige aantal waren dat zij willen verkopen, leggen zij zich generlei beperkingen op en produceren alsof de samenleving onbeperkt zou kunnen kopen. Waar zij echter zelf voor hun leveranciers en werknemers koopkracht creëren, daar zijn ze uitermate krenterig. Omdat er voor de winst geproduceerd wordt, d.w.z. met de doelstelling het verschil tussen kosten en baten te maximeren, is de productie van de rijkdom aan waren gescheiden van het scheppen van koopkracht die nodig is om het warenaanbod te gelde te maken (ouderwets uitgedrukt: “De omstandigheden van de exploitatie en die van de realisering ervan zijn niet identiek” Marx). Die crisis ontstaat omdat te veel kapitaal gecreëerd en geïnvesteerd werd, te grote productiekrachten ontwikkeld en te veel waren gefabriceerd werden, te veel om voor het cruciale doel bruikbaar te zijn: winstgevend te worden verkocht.
Zo wordt men periodiek met de absurditeit geconfronteerd dat er in deze samenleving allerlei vormen van extra armoede heersen – niet als gevolg van een gebrekkige productie, bijvoorbeeld na natuurrampen of oorlogen, maar vanwege een teveel aan materiële rijkdom. Er is werkelijk alles voorhanden! Fabrieken blijven ongebruikt, grondstoffen worden niet bewerkt, mensen die op loon of salaris zijn aangewezen, staan op straat. Alle elementen van de materiële rijkdom blijven onbenut en worden ontwaard daar ze niet geschikt zijn voor de winstmakerij, het enige doel dat in deze economie geldt. In deze fase van de industriële cyclus vormt de winst kennelijk een belemmering voor de productie in haar geheel.
Als de samenleving voldoende lang door de braaklegging van haar reproductie gechanteerd is, als de prijzen voor machinerie en grondstoffen gedaald zijn en de werklozen zich steeds goedkoper aanbieden, dan is het zover dat kapitaal weer lonend geïnvesteerd kan worden – en de hele bedoening, de absurde kringloop van accumulatie en overaccumulatie, zowel op gang als tot stilstand gebracht door het krediet, begint opnieuw.
In ieder geval zolang als de werknemers zich weigeren uit de crisis lering te trekken, dus hun afhankelijkheid van het kapitaal aanvaarden.